Hiệp ước quốc phòng Anh - EU: Khởi đầu cho sức mạnh quân sự mới của châu Âu?

Hiệp ước quốc phòng Anh – EU đánh dấu bước ngoặt chiến lược trong việc tự chủ an ninh châu Âu, khi Mỹ ngày càng rút lui khỏi vai trò bảo trợ truyền thống.

Thủ tướng Anh Keir Starmer (phải) đón Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen tới dự Hội nghị thượng đỉnh Anh-EU tại London, ngày 19/5/2025. Ảnh: REUTERS/TTXVN

Theo báo National (UAE), giữa những biến động địa chính trị sâu sắc, đặc biệt là cuộc xung đột Nga – Ukraine và sự thay đổi trong chính sách đối ngoại của Mỹ, Anh và Liên minh châu Âu (EU) đang tiến tới một bước hợp tác mang tính lịch sử. Ngày 19/5, Thủ tướng Anh Keir Starmer đã chủ trì hội nghị quan trọng để chính thức hóa hiệp ước an ninh và quốc phòng sâu rộng giữa Anh và EU. Động thái này được đánh giá là một phản ứng tất yếu trước một thế giới “ít tính Mỹ” hơn và đầy rẫy những bất ổn khó lường, đòi hỏi châu Âu phải tự cường và củng cố khả năng phòng thủ tập thể.

Hiệp ước này, theo nhận định của Ester Sabatino, nhà phân tích quốc phòng tại Viện nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS), sẽ “định nghĩa lại mối quan hệ giữa EU và Anh”, mở đường cho sự tham gia của London vào các sáng kiến quốc phòng do EU tài trợ. Olivia O’Sullivan, Giám đốc Chương trình Anh trên thế giới của Viện Chatham House, nhấn mạnh rằng thỏa thuận này thể hiện sự “thích nghi với một thế giới mà việc dựa vào sự hỗ trợ quân sự dài hạn của Mỹ không còn là một chiến lược khả thi”. Câu hỏi cấp thiết hiện nay là làm thế nào Anh và EU có thể “tự bảo vệ mình tốt hơn trong một thế giới ít mang tính Mỹ hơn”.

Thỏa thuận hợp tác quốc phòng trên mang lại lợi ích thiết thực cho cả hai bên. Thủ tướng Starmer khẳng định hiệp ước quốc phòng mới đánh dấu một “thời khắc quyết định”. Về phía EU, sự tham gia của Anh mang đến một lực lượng quân sự giàu kinh nghiệm, có tính chuyên nghiệp cao và sức mạnh đáng kể, dù quy mô có thể không sánh bằng Mỹ.

Đối với Anh, vượt qua những tranh cãi chính trị hậu Brexit, đây là cơ hội để tiếp cận nguồn quỹ 150 triệu euro (168 triệu USD) của EU thông qua sáng kiến Hành động Phòng thủ Bảo vệ châu Âu (SAFE). Điều này mở ra cơ hội cho các công ty quốc phòng Anh, tiêu biểu như tập đoàn BAE Systems, tham gia đấu thầu các hợp đồng, dù sẽ có những giới hạn nhất định đối với các quốc gia không thuộc EU.

Bà O’Sullivan cho rằng, dù yếu tố quốc phòng là trọng tâm, mục tiêu dài hạn hơn là cùng nhau thực hiện “các mục tiêu chính sách đối ngoại rộng lớn hơn” trong bối cảnh Mỹ có thể thay đổi lập trường và trật tự quốc tế dựa trên luật lệ đang suy yếu. Một bước tiến quan trọng khác là khả năng cơ quan an ninh và mạng GCHQ của Anh sẽ sớm chia sẻ thông tin tình báo với các quốc gia EU.

Về phần mình, Ed Arnold, chuyên gia an ninh châu Âu tại viện nghiên cứu an ninh và quốc phòng (RUSI) có trụ sở tại London, nhận định rằng Anh sẽ mang lại “khả năng thể hiện sức mạnh, thực hiện các hoạt động ở nước ngoài trong bất kỳ khoảng thời gian nào”. Chuyên gia này đặc biệt nhấn mạnh vai trò của Anh trong lĩnh vực “tình báo, giám sát và trinh sát, vốn là điểm yếu lớn của quân đội EU, cũng như vận tải hàng không chiến lược”.

Mục tiêu then chốt của EU hiện nay là tiêu chuẩn hóa trang thiết bị quân sự. Sự đa dạng về chủng loại xe tăng, máy bay và pháo binh hiện tại đang gây ra sự kém hiệu quả và phức tạp không cần thiết. Ông Arnold cho biết EU đang hướng tới việc phát triển hai loại xe bọc thép chủ lực và hai loại pháo, sau đó tiến hành sản xuất hàng loạt để nhanh chóng tăng cường khả năng phòng thủ và mở ra cơ hội xuất khẩu. Các tập đoàn quốc phòng lớn như BAE có thể đóng vai trò quan trọng trong quá trình này, cũng như cung cấp thêm đạn pháo 155mm mà EU và Ukraine đang rất cần.

Đáng chú ý, đầu tư từ châu Âu đã bắt đầu đổ vào Anh, với việc nhà sản xuất quốc phòng Đức Rheinmetall đầu tư 400 triệu bảng Anh vào một nhà máy sản xuất nòng pháo mới, và có khả năng công ty an ninh mạng Đức Helsing cũng sẽ đầu tư 350 triệu bảng Anh vào phát triển trí tuệ nhân tạo tại Anh. Thỏa thuận này cũng tạo điều kiện thuận lợi cho việc di chuyển nhanh chóng của quân đội và thiết bị Anh trên khắp châu Âu, giảm thiểu các thủ tục hành chính rườm rà.

Các cuộc thăm dò dư luận cho thấy sự ủng hộ rộng rãi đối với thỏa thuận này ở cả Anh và EU, báo hiệu những bước khởi đầu tích cực cho sự hợp tác sâu rộng hơn sau những hệ quả không mấy rõ ràng từ Brexit. Bà Sabatino nhận định: “Đây là sự công nhận những gì Anh vẫn luôn nói, rằng ‘đúng, chúng tôi đã rời khỏi EU, nhưng chúng tôi không rời khỏi châu Âu’, và chúng tôi sẽ tiếp tục là một phần của bộ máy an ninh và quốc phòng”.

Một yếu tố quan trọng khác đối với an ninh châu Âu là khả năng răn đe hạt nhân mà hai cường quốc hạt nhân của châu lục, Anh và Pháp, có thể cung cấp trong bối cảnh sự bảo đảm an ninh từ Mỹ trở nên lung lay. Anh hiện sở hữu 225 đầu đạn hạt nhân, với 40 đầu đạn thường trực trên các tàu ngầm mang tên lửa đạn đạo. Pháp có khoảng 300 đầu đạn hạt nhân, được triển khai trên cả tàu ngầm và máy bay.

Về lý thuyết, hai quốc gia này vẫn có thể cung cấp một lá chắn răn đe hạt nhân cho các nước láng giềng mà không cần đến sự can dự của Mỹ, với tên lửa Trident của Anh có tầm bắn trên 7.000km. Một thỏa thuận tiềm năng trong tương lai có thể liên quan đến việc Đức và các quốc gia khác hỗ trợ tài chính cho các chương trình răn đe tốn kém này để đổi lấy sự bảo vệ. Dù EU vẫn được bảo vệ bởi vũ khí hạt nhân thông qua NATO, sự thiếu chắc chắn từ phía Mỹ đã làm suy yếu phần nào sự bảo đảm này.

Tuy nhiên, vẫn có những ý kiến phản đối thỏa thuận trên, chủ yếu từ những người ủng hộ Brexit. Họ cho rằng cơ cấu chỉ huy và kiểm soát của EU nhỏ hơn và ít kinh nghiệm hơn so với NATO, đồng thời lo ngại Anh có thể bị lôi kéo vào các nhiệm vụ quân sự của EU mà không có tiếng nói quyết định, và hiệp ước này có thể làm suy yếu thêm liên minh NATO.

Mặc dù NATO vẫn sẽ là ưu tiên hàng đầu trong bất kỳ hoạt động chiến đấu nào, quân đội EU đã và đang thực hiện các nhiệm vụ huấn luyện quan trọng ở nhiều khu vực như Sahel và Balkan, cũng như triển khai tàu chiến tuần tra ở Biển Đỏ và các khu vực khác để chống lại cướp biển và các cuộc tấn công của Houthi. Sau thỏa thuận, khả năng quân đội Anh tham gia vào các hoạt động này là rất cao.

Tóm lại, hiệp ước quốc phòng Anh-EU không chỉ là một thỏa thuận song phương mà còn là một bước đi chiến lược nhằm củng cố an ninh châu Âu trong một thế giới đầy biến động. Sự kết hợp giữa kinh nghiệm, năng lực quân sự của Anh và nguồn lực, sự phối hợp của EU hứa hẹn sẽ tạo ra một sức mạnh phòng thủ đáng kể, giúp châu Âu tự tin hơn trong việc đối phó với các thách thức an ninh hiện tại và tương lai. Đây có thể xem là phát súng khởi đầu cho một kỷ nguyên hợp tác quốc phòng sâu rộng hơn, đánh dấu sự trỗi dậy của một châu Âu ngày càng tự chủ và mạnh mẽ hơn trên trường quốc tế./.

Theo Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc